VIỆT NAM CÓ GÁNH NẶNG BỆNH NẤM MẠN TÍNH THỨ 5 TRÊN THẾ GIỚI
Nhằm hưởng ứng Ngày Nấm toàn cầu (World Asperlosis Day) và hướng tới mục tiêu cập nhật kiến thức về chẩn đoán và điều trị nấm phổi cho đội ngũ y, bác sĩ công tác tại các cơ sở y tế trên phạm vi cả nước, ngày 28/02/2023, Bệnh viện Phổi Trung ương tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Nấm phổi Aspergillosis và các dạng nấm phổi khác”.
Hội thảo được tổ chức dưới hình thức trực tiếp và trực tuyến với gần 300 điểm cầu trong nước và quốc tế, thu hút sự tham gia của các chuyên gia y tế đầu ngành nhằm trang bị kiến thức, nâng cao nâng cao nhận thức của nhân viên y tế và người bệnh về bệnh nấm phổi do Aspergillus và các dạng nấm phổi khác.
Hiện nay, trên thế giới hàng năm có khoảng hơn 2 triệu người tử vong do các bệnh nấm và gây ra bệnh lâu dài cho hàng trăm triệu người. Các bệnh do nấm là một mối đe dọa sức khỏe toàn cầu, tuy nhiên lại chưa có sự quan tâm đúng mức trong việc tiếp cận chẩn đoán và điều trị. Việc chẩn đoán và điều trị bệnh, có khả năng ngăn ngừa 1.3 triệu ca tử vong do nấm mỗi năm. Vì thế hàng năm vào ngày 1 tháng 2 được coi là “Ngày Phòng Chống bệnh Nấm Aspergillosis toàn cầu – World Aspergillosis day”. Vào ngày này, mọi người trên khắp thế giới tập trung để tìm hiểu về Aspergillosis, một bệnh nhiễm trùng ít được biết đến và chia sẻ kiến thức với hy vọng nâng cao nhận thức trong hệ thống y tế và người dân để phát hiện, điều trị và ngăn ngừa tử vong do nấm cũng như thúc đẩy các sáng kiến điều trị và nghiên cứu.
Aspergillosis là một bệnh nhiễm trùng gây ra bởi một loại nấm mốc rất phổ biến, nó có mặt ở trong nhà và ngoài môi trường. Mặc dù mọi người thường hít phải loại nấm này từ không khí, nhưng loại nấm này chỉ ảnh hưởng đến những người người có hệ miễn dịch suy giảm nặng như bệnh nhân ung thư máu, ung thư các cơ quan khác, sau cấy ghép tạng hoặc điều trị các thuốc ức chế miễn dịch dài ngày. Loại nấm này có thể gây bệnh ở những người đã/đang có bệnh tại phổi, chẳng hạn như những bệnh nhân đã từng mắc lao phổi, hen suyễn hay xơ nang phổi...
Bệnh nấm phổi mạn tính do nấm Aspergillus có thể điều trị được bằng các thuốc kháng nấm, khoảng ½ số trường hợp không được điều trị, tử vong sau 5 năm. Hàng năm trên toàn thế giới khoảng ½ triệu người tử vong do bệnh này.
Nấm Apergillus gây phá hủy phổi từ từ mạn tính. Bệnh biểu hiện âm thầm, giai đoạn đầu, người bệnh thường không nhận diện ra, khi có triệu chứng ho ra máu hoặc khó thở là biểu hiện muộn mới tới khám tại các cơ sỏ y tế. Hầu hết các trường hợp được biểu hiện bằng mệt và sụt cân kèm theo các triệu chứng ho khạc đờm và hoặc ho ra máu. Ho ra máu là triệu chứng dễ thấy nhất để khiến người bệnh đi khám bệnh. Những trường hợp đươc phát hiện và điều trị sớm có thể điều trị khỏi bằng các thuốc kháng nấm. Một phần lớn các trường hợp chẩn đoán và điều trị muộn cần phải phẫu thuật, nút mạch cầm máu song song với việc điều trị thuốc nấm kéo dài. Những trường hợp này, nguy cơ tử vong cao trước và sau phẫu thuật. Những trường hợp muộn khác có thể biểu hiện bằng tình trạng suy mòn, khó thở nhập viện thường xuyên vì các tình trạng nhiễm khuẩn phổi.
Bệnh được phát hiện bằng chụp XQ hoặc CT ngực có hình ảnh u nấm trên một hang có sẵn trong phổi có hoặc không kèm theo các tổn thương khác. Nếu không được điều trị, phần phổi bị phá hủy sẽ ngày một lớn, dẫn đến mất chức năng phổi. Lâm sàng biểu hiện là ho ra máu, khó thở và suy mòn. Những trường hợp này thời gian sống thêm là rất hạn chế.
Vì thế, Tổ chức Y tế Thế giới đã ban hành “Danh sách các loài nấm hay gây bệnh trên người” với 19 loài nấm khác nhau được nhắc đến, mục đích của danh sách này nhằm tập trung, thúc đẩy nghiên cứu và đề ra các biện pháp can thiệp, đồng thời tăng cường nhận thức toàn cầu đối với các bệnh nghiêm trọng do nhiễm nấm và nấm kháng thuốc gây ra.
Trên toàn cầu có trên 300 triệu người bị ảnh hưởng bởi các nhiễm nấm nghiêm trọng và có khoảng 25 triệu người có nguy cơ cao mất thị lực do nấm. Nhiễm nấm cryptococcus ảnh hưởng đến 233.000 người HIV gây ra trên 50% cái chết cho bệnh nhân HIV ở các nước phát triển (100% tử vong không được chẩn đoán và không được điều trị, > 75% sống sót khi được tiếp cận điều trị đúng). Nhiễm nấm candida ảnh hưởng tới trên 750.000 người và tỉ lệ chết lên đến 40%.
Và đặc biệt, nấm phổi aspergilus mạn tính ảnh hưởng đến trên 3 triệu người. Bệnh aspergillosis phổi mãn tính sau bệnh lao và các bệnh phổi khác (tiến triển chậm, nhiễm trùng phổi bị phá hủy với tỷ lệ mắc bệnh cao, tỷ lệ tử vong hàng năm ~ 15%, đáp ứng trên 60% với điều trị bằng đường uống). Nấm Aspergillus là loại nấm rất phổ biến, không thể tránh vì có cả ở trong nhà và ngoài môi trường. Nấm Aspergillus là 1 trong 3 loại nấm gây nên bệnh nấm phổi thường gặp, trong đó nấm Aspergillus là loại nấm phổ biến nhất, có kích thước 2- 3µm. Bệnh phổi do nấm Aspergillus gây ra 3 nhóm bệnh: Nấm phổi xâm lấn, Nấm phổi mạn tính và Dị ứng phế quản phổi do nấm.
Tại Việt Nam, hiện chưa có số liệu cụ thể về bệnh nấm phổi do Aspergillus. Tuy nhiên khoảng 50% bệnh nhân đã từng mắc lao, đến khám lại tại các cơ sở chuyên khoa hô hấp mắc nấm phổi do Aspergillus. Việt Nam cũng là nước có gánh nặng nấm mạn tính thứ 5 trên thế giới với trên 55.000 ca. Theo các chuyên gia y tế, nấm phổi là một bệnh nhiễm trùng phổi, ít gặp ở người bình thường có sức đề kháng tốt. Bệnh hay gặp ở người suy giảm miễn dịch, già yếu, mắc bệnh mạn tính lâu ngày. Tỷ lệ bệnh nấm phổi chỉ chiếm 0,02% các bệnh phổi, tuy nhiên khi bị nấm phổi không phát hiện điều trị kịp thời khả năng tử vong rất cao.
Trên thế giới, tỷ lệ sống của bệnh nhân sau 1 năm, 5 năm, 10 năm tương ứng là 86%, 62%, 47%. Tỷ lệ mắc nấm phổi mạn tính ở bệnh nhân lao mới 14% và lao đã điều trị 56%. Rất nhiều quốc gia không đủ nguồn lực để chẩn đoán và điều trị.
Nguyên nhân gây bệnh nấm phổi là do các loại nấm: Candida, Aspergillus, Cryptococcus. Trong đó, hay gặp nhất là loại Aspergillus. Hầu hết bệnh nhân thường đến khám vì ho ra máu kéo dài không rõ lý do, sốt kéo dài kèm đau ngực, ho khạc đờm kéo dài kèm khó thở như hen. Cùng với đó là các trường hợp chẩn đoán viêm phổi điều trị kháng sinh kéo dài không khỏi.
Việc chẩn đoán nhiễm nấm hiện nay còn gặp nhiều khó khăn về vấn đề nghi ngờ lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán bệnh. Các bác sĩ và nhân viên y tế cần được đào tạo để cân nhắc nhiễm trùng nấm và thường biểu hiện lâm sàng không rõ ràng. Nhiều xét nghiệm chẩn đoán nấm không nhạy, không đặc hiệu, nhiều xét nghiệm không có sẵn ở nhiều nơi trên thế giới.
Bệnh nấm phổi do Aspergillus biểu hiện thầm lặng, không đăc hiệu. Điều này làm bàm bệnh chẩn đoán chậm sau nhiều năm. Triệu chứng hay gặp là mệt mỏi, sụt cân, ra mồ hôi, ho, khó thở, ho ra máu.
Người bệnh được chẩn đoán nấm phổi mạn tính Aspergillosis nếu ho ra máu dai dẳng kéo dài nhiều tháng/năm, ho ra máu số lượng lớn, đờm màu nâu, khó thở, bệnh dai dẳng kéo dài, thở rít, ho khan kéo dài.
Bệnh nấm phổi nếu kéo dài không được điều trị thì các bào tử nấm sẽ lan tràn và gây bệnh cơ quan khác như nấm não - màng não, tổn thương da, viêm cơ, viêm nội nhãn… thậm chí là nhiễm nấm huyết. Bệnh nhân sẽ chết do nhiễm trùng nhiễm độc, suy kiệt hoặc biến chứng nặng nề như ho ra máu ồ ạt.
Theo các chuyên gia y tế, để phòng bệnh nấm phổi, cần thường xuyên rèn luyện thân thể, ăn nhiều hoa quả tươi, nâng cao sức đề kháng. Tránh để nấm mốc trong nhà, đồ đạc sắp xếp gọn gàng, đủ ánh nắng, thông gió tránh ẩm ướt. Khi vệ sinh nhà cửa cần mang khẩu trang để tránh hít phải bụi nấm.
Tại Hội thảo, các chuyên gia trong nước và quốc tế cũng đã trao đổi, thảo luận về các nội dung như: Thực trạng nấm phổi mạn tính tại Việt Nam và giải pháp; Cập nhật chẩn đoán nấm phổi Aspergillus mạn tính; Chẩn đoán và điều trị ABPA; Chẩn đoán hình ảnh trong nấm phổi Aspergillus mạn tính; Cập nhật chẩn đoán nấm phổi Aspergillus xâm lấn; Chẩn đoán và điều trị nấm phổi xâm lấn ở bệnh nhân huyết học; Chẩn đoán Histoplamosis tại phổi; Các tác nhân nấm gây bệnh thường gặp theo khuyến cáo của WHO; Báo cáo chùm ca bệnh nấm phổi Mucor,…
Tin & ảnh: Quỳnh Hương – P.CTXH&TT